در این گفت‌و‌گو قسمت از پادکست با دکتر شراره حبیبی درباره‌ی استاد از زاویه‌ی دیگر گفت‌و گو کرده‌ام. طیف موضوعات بیان شده در این مصاحبه بسیار گوناگون است:

از چگونگی انتخاب رشته علوم تربیتی و تعریف رشته علوم تربیتی آغاز می‌کنیم و به فلسفه تعلیم و تربیت، روش و فنون تدریس و شیوه‌های مدیریت‌ کلاس درس می‌رسیم. شنیدن این گفت‌و‌گو شما را با موضوعات مختلف در حیطه  استاد  از زاویه دیگر  در گروه مدیریت آموزشی آشنا می‌کند.

متن گفت‌وگو

به نام خدا

سلام

من صدف پور‌منصف هستم. با اولین پادکست «استاد از زاویه‌ای دیگر در گروه مدیریت آموزشی» در خدمتتان هستم. میهمان ویژه این بخش دکتر شراره حبیبی هستند که من معرفی‌شان  نمی‌کنم از ایشان خواهش می‌کنم از خودشان برایمان بگویند.

دکتر حبیبی:

به نام خداوند مهربان

با سلام

دکتر شراره حبیبی هستم. عضو هیئت علمی گروه علوم تربیتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن و استادیار دانشگاه هستم.  سال ۱۳۷۷ عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی رودهن شدم. رشته تحصیلی‌دکترای تخصصی ام فلسفه تعلیم تربیت است.

پورمنصف: چطور این رشته را انتخاب کردید؟

دکتر حبیبی: از ابتدا علاقه به تحصیل و ادامه آن داشتم. شرایط مهیا شد، مادرم مشوق من بود و ادامه تحصیل دادم .

پورمنصف:تعریف شما از رشته علوم تربیتی چیست ؟

دکتر حبیبی:  از علوم تربیتی تعاریف متعددی شده است. در کل علوم تربیتی دانشی است که به دو بخش تعلیم‌وتربیت تقسیم می‌شود مقصود ما در تعلیم آموزش دادن و در تربیت پرورانیدن، بار آوردن ، به ترقی و کمال رسانیدن است. فکر می‌کنم این مفهوم کامل باشد.

پورمنصف:به‌نظر شما چه چیزی باعث جذابیت این رشته در جهان شده است؟

دکتر حبیبی: عواملی که باعث جذابیت این رشته شده متعدد است. در طول تاریخ اندیشمندان و فیلسوفان متعدد درباره تعلیم و تربیت  صحبت کردن ازجمله غزالی فیلسوف ایرانی می‌گوید اگر دانشمندان و معلمین نمی‌بودن ‌ مردم همچون چهارپایان زیست می‌کردند. یعنی مردم در سایه تعالیم از مرحله حیوانی به مقام انسانی ارتقا می‌یابند. از  فیلسوفان آلمانی هم کانت را داریم که می‌گوید: بشر تنها با تعلیم‌وتربیت انسان تواند شد  آدمی جز آن‌چه تربیت از او می‌سازد نیست.  جان دیویی مفهوم تعلیم‌وتربیت را چنین بیان می‌دارد : دوباره ساختن یا دوباره سازمان دادن تجربه به‌منظور این‌که معنای تجربه گسترش پیدا کند و برای هدایت و کنترل تجربیات بعدی فرد را بهتر قادر سازد ؛ البته بحث در این مسائل زیاد است در رابطه با تعلیم‌وتربیت  هدف من این بود که توضیح داده باشم.

پورمنصف:اگر زمان به عقب برگردد بازهم این رشته را انتخاب می‌کنید؟

دکتر حبیبی: اگر زمان به عقب برگردد این رشته یعنی فلسفه تعلیم‌وتربیت را انتخاب می‌کنم.

پورمنصف: چه طور استاد دانشگاه شدید ؟

دکتر حبیبی: زمانی‌که کارشناسی ارشد قبول شدم، از ترم اول دانشجویی مسئول کارگزینی و برنامه ریزی  به من اجازه دادن  وارد کلاس بشم و تدریس بکنم که سه سال به شکل حق‌التدریسی کار می‌کردم بعد عضو هیئت علمی شدم.

پورمنصف:شیرین‌ترین خاطره تدریستان را در دانشگاه  برایمان تعریف می کنید؟

دکتر حبیبی:خاطره زیاد دارم ولی اولین مورد برمی‌گرده به سری اول که وارد کلاس شدم. دانشجوی حسابداری در ذهنمه که حدود صد. صد و پنجاه نفر بودند. جمعیت خیلی زیاد بود. وارد کلاس شدم بعد هیچ تجربه‌ای نداشتم ولی توانستم کلاس را مهار کنم یعنی خیلی سروصدا بود. حتی دیدم  یکی دو تا از اساتید را از کلاس فراری دادن به قول خودشان و من نیاز دیدم که یه بیست دقیقه با این‌ها صحبت بکنم و قانعشان کنم نهایت یکی از دانشجویان از عقب کلاس یک اوکی به من داد که استاد ساعتمان تمام می‌شود کلاس را شروع نمی‌کنید آنجا بود که من احساس کردم نیاز هست که شروع به تدریس بکنم خاطره زیاد دارم  به شکل‌های مختلف در رشته‌های مختلف معذورم که این‌جا جای صحبتش نیست.

پورمنصف:تلخ ترین خاطره تدریستان در دانشگاه چه بوده؟

دکتر حبیبی: تلخی  نبوده و همه شیرینی بوده.

پورمنصف: ماحصل تجارب دانشگاهیتان  را می‌فرماییید ؟

دکتر حبیبی:تجارب متعددی هم داشتم و همیشه یک درس را ثابت می‌گرفتم و درس دیگری را به شکل چرخشی و دروس متعدد را تدریس می‌کردم سعی می‌کردم در رشته‌های مختلف هم تدریس فلسفه را داشته باشم.

پورمنصف: به یاد دارید استاد تأثیر گذار رشته‌اتان چه کسی بود؟ درباره ایشان چندکلامی برایمان صحبت می کنید.

دکتر حبیبی: استاد تأثیرگذار این رشته که من خیلی از او آموختم آقای دکتر غلامعلی سرمد بود. به‌نظرم باید به‌عنوان فرهیختگان معرفی می‌شد و شرایط  رو هم  داشت حدودا  صدتا کتاب، دویست مقاله به چاپ رسانده بود تا آن زمان که من با ایشان در ارتباط بودم و از همکاران خودم بود از اساتید برجسته دانشگاه دولتی هم بود و در دانشگاه رودهن تدریس می‌کرد در حقیقت مثل پدر معنوی‌ام بود. من به ایشان خیلی ارادت دارم.

پورمنصف: من هم شاگردشان بودم.

پورمنصف: کتاب‌هایی در زمینه فلسفه تعلیم‌وتربیت دارید. با عناوین «نگاهی نو به فلسفه تعلیم‌وتربیت ، سیر تحول آرای فلسفی، مکاتب فلسفی و تعلیم‌وتربیت.» با توجه به رشته دانشگاهی شما و موضوع کتاب‌ها دلیل نگارش شما چی بوده؟

دکتر حبیبی: كتاب‌های متعددی در آن بجز فلسفه یعنی به‌غیر از نگاهی نو به فلسفه تعلیم‌وتربیت، سیر تحول آرای فلسفی، مکاتب فلسفی و تعلیم‌وتربیت، تعلیم‌وتربیت بزرگسالان، روش و فنون تدریس پیشرفته یا جامعه‌شناسی تعلیم‌وتربیت، جمعیت‌شناسی در برنامه‌ریزی آموزشی، آموزش‌وپرورش مقایسه‌ای،  تعلیم‌وتربیت اسلامی پیشرفته  که به شکل‌های مختلف است. کتاب‌ها مطابق سرفصل‌های دانشگاهی در ارتباط با نوع درس به چاپ رسیده و سعی شده به زبان ساده و قابل فهم باشد و دانشجویان عزیز با مکاتب مختلف و فیلسوفان مکتب‌ها از کشورهای مختلف آشنا شوند. یعنی هدفم یک جورایی  این بوده که این عنوان‌ها را با آموزش‌وپرورش  وصل کنم .

پورمنصف: چرا دانشجویان گرایش‌های مختلف علوم تربیتی اعم از مدیریت آموزشی،مدیریت آموزش عالی، برنامه‌ریزی آموزشی، برنامه‌ریزی درسی، واحدی بنام فلسفه دارند ؟  یا حتا ما در زندگی معمولی و روتینمان نیاز به دانستن فلسفه داریم ؟

دکتر حبیبی: انسان بدون فلسفه نمی‌تواند باشد. انسان با همه درایتش درباره بسیاری از قوانین حاکم بر نظام هستی جاهل است. می‌داند که می‌آیند و می‌روند ولی و این‌که چرا و از کجا می‌آید و کجا و چرا می‌رود آگاهی ندارد. به‌همین دلیل هر انسان روزی به فراخور قدرت ذهن و ضرورت و نیاز خودش به تعمق می‌اندیشد و پدیدار مورد سؤال قرار می‌دهد و پیرامون نظم و نظام و قانون‌مندی هستی به تفکر می پردازد و دنبال پاسخ و ارضای کنجکاوی خود می‌رود به این فرآیند تفکر فلسفی می‌گویند. انسان بدون هدف و فلسفه نمی‌تواند باشد دکارت فیلسوف بزرگ تفکر را آن چیزی می‌داند که در درون ما می‌گذرد و ما وجود آن را بی‌واسطه در درون خودمان ادراک می‌کنیم ازاین‌رو نه‌ فقط فهمیدن، خواسته‌ام و خیال کردند بلکه حس کردن نیز چیزی جز فکر و اندیشه نیست بنابراین انسان و فلسفه لازم و ملزوم هم هستند زیرا همه انسان‌ها در سرشت خود جویای دانش و دانستن هستند.

پورمنصف:به کدام یک از مکاتب فلسفی بیشتر علاقه دارید؟

دکتر حبیبی:به مکتب خاصی علاقه ندارم یا لااقل تعصب ندارم. ولی فکر می‌کنم، در هر مکتب فلسفی نکته‌های مفیدی وجود دارد که در تعلیم‌وتربیت کاربرد دارد و می‌تواند سودمند باشد. می دانید ما خودمان در رئالیسم اسلامی یا واقع‌گرایی اسلامی قرار داریم. اعتقاد به دوگانگی جسم و روح داریم بیشتر نظرات تربیتی آن برایمان اهمیت دارد.

پورمنصف: به‌نظر شما چرا افراد سوال نمی‌پرسند یا سوال می‌پرسند که به چی برسند یا سؤال را باید از چه کسایی بپرسند درنهایت در سوال پرسیدن به‌دنبال چی هستند؟

دکتر حبیبی:خب افرادی که سؤال نمی‌کنند ممکن است آگاهی نداشته باشند یا موضوع برای آن‌ها اهمیت ندارد و افرادی که سوال می‌پرسند و از روی کنجکاوی است و ذهنشان  این سوال مطرح می‌شود مانند انسان کیست؟ انسان واقعی چیست؟ انسانیت چیست؟ انسان چه کسی می‌تواند باشد ؟  باید سوال را  از متخصص بپرسند  کسی که در این زمینه‌ها منظور فلسفه مطالعه داشته باشد.

پورمنصف: همان‌طور که می‌دانیم فلسفه و هنر رابطه گسست ناپذیری دارند. خانم دکتر شما اهل شعر هم هستید؟

دکتر حبیبی:بله فلسفه و هنر ارتباط دارند.

پورمنصف:اهل شعر هم هستید؟

دکتر حبیبی: دوست دارم بخوانم ولی یادم نمی‌ماند.

پورمنصف: کدام شاعر را بیشتر دوست دارید؟

دکتر حبیبی:شاعرهای قدیمی خیام و حافظ  را دوست دارم. از شاعران معاصر پروین اعتصامی، شاملو  و شهریار را دوست دارم. دوست دارم  مطالعه کنم، خیلی علاقه دارم.

پورمنصف: امکان دارد چند بیتی از شعری که دوست دارید برایمان بخوانید ؟

دکتر حبیبی: از همه شاعرهایی که نام بردم؟

پورمنصف: نه، آنچه بیشتر علاقه دارید.

دکتر حبیبی:از هرکدام دوتا بیت اشاره می‌کنم پروین  اعتصامی را بیشتر علاقه دارم. مادرم کل شعر هایش را حفظ بود ولی من در عجبم که نمیتوانم حفظ کنم. خیلی سوزناک و پرمعنی است. پروین اعتصامی :

در آن سرای که زن نیست انس و شفقت نیست / در آن وجود که دل مرده ، مرده است روان

شعر شاملو خیلی علاقه دارم :

آن‌که می‌گوید دوستت می‌دارم

خنیاگر غمگینی است

که آوازش را از دست داده است

ای کاش عشق را  زبان سخن بود

یا مثلن حافظ  : ستاره‌ای بدرخشید و ماه مجلس شد  /دل رمیده مارا انیس و مونس شد

نگار من که به مکتب نرفت و خط ننوشت/ به غمزه مسئله آموز صد مدرس شد

شهریار :

از زندگانيم گله دارد جوانيم / شرمنده ي جواني از اين زندگانيم

دارم هواي صحبت ياران رفته را/ ياري کن اي اجل که به ياران رسانيم

پورمنصف:به مطالعه کتاب‌های داستانی هم  می‌پردازید ؟

دکتر حبیبی:بیشتر  کتابای درسی رو مطالعه می‌کنم از کتابهای داستانی بیشتر به رمان علاقه دارم مثل بربادرفته حتی چند بار فیلمش رو نگاه کردم .در  کتاب‌خانه‌ام  انواع و اقسام رمان دارم. دوست دارم مطالعه کنم.

پورمنصف: شما که اهل نوشتن هستید کدام واژه‌ها را بیشتر دوست دارید؟

دکتر حبیبی: دوست داشتن، سلامتی

پورمنصف:از کدام واژه‌ها بیزارید ؟

دکتر حبیبی:از خشونت و تنفر بیزارم .

پورمنصف: کدام واژه‌های کلیدی  رشته علوم تربیتی را دوست دارید؟

دکتر حبیبی: واژه Education به معنی تعلیم و تربیت. و فلسفه تعلیم و تربیت را دوست دارم.

پورمنصف: از کدام واژه های کلیدی رشته علوم تربیتی بیزارید؟

دکترحبیبی: بحث تنبیه که پیش می آید زیاد علاقه‌ای نشان نمی‌دهم.

پورمنصف:فیلم و سریال هم نگاه می‌کنید ؟

دکتر حبیبی:بله، فیلم و سریال ایرانی و خارجی نگاه می‌کنم ولی هر فیلمی را تماشا نمی‌کنم. بیشتر فیلم‌های اخلاقی و فلسفی علاقه دارم و  تماشا می‌کنم.

پورمنصف:

کدام فیلم یا سریال ایرانی و خارجی را با توجه به فلسفه تعلیم‌وتربیت بیشتر می‌پسندید؟ درباره‌اش کمی صحبت می کنید؟

دکتر حبیبی:برای فیلم‌هایی که  معلم نقش اصلی را دارد  مثل  معلم دهکده، فیلم خارجی الان حضور ذهن ندارم.

پورمنصف: اگر به‌عنوان فردی که سال‌ها در زمینه فلسفه تعلیم‌وتربیت در دانشگاه تدریس می‌کند بخواهید نامه‌ای بنویسید، به چه کسایی نامه می‌نویسید و از چه چیزهایی می‌گویید ؟

دکتر حبیبی:الان دیگه نامه نمی‌نویسند. پیامک می‌‌دهند. خب ترجیحن به مادرم نامه می نوشتم. بیشترین علاقه‌ را نسبت‌ به مادرم داشتم. دوست دارم براش بنویسم و او هم با خط زیبای خودش برایم نا مه بنویسد.

پورمنصف:کتابی هم در زمینه روش فنون تدریس دارید. به نام «روش‌های تدریس پیشرفته» دلیل نگارش این کتابتان هم می‌فرمایید؟

دکتر حبیبی: هدفم از نوشتن کتاب روش‌های تدریس پیشرفته کمک به فراگیر و بالا بردن میزان کارایی معلمان بوده است. روش تدریس مجموعه فعالیت‌های برنامه‌ریزی شده‌ای است که در نهایت برای ارائه تدریس بهتر و یادگیری بهتر به کار می‌رود سابقن تدریس، درس دادن و انتقال معلومات و تجارب معین از ذهن معلم به ذهن شاگردان تعریف می‌کردند. ولی امروزه تدریس رو تحریک راهنمایی، سازمان دادن یادگیری فراگیران تعریف می‌کنند. به‌هرحال می‌تواند خیلی ایده در کنار کتاب هنر معلمی دکتر سرمد به دانشجویان رشته‌های علوم تربیتی  بدهد.

پورمنصف: از نظر شما روش تدریس مؤثر و غیر‌مؤثر چیست؟

دکتر حبیبی:هر روش با توجه به نوع درس و شرایط موجود می‌تواند مفید باشد. ترجیحن روش حل مسئله روش پرسش‌ و‌‌‌‌ پاسخ رو ترجیح می‌دهم .

پورمنصف:کدام روش تدریس  را در مقطع ابتدایی می‌پسندید؟

دکتر حبیبی: موضوع پسندیدن  نیست. ولی تجربه نشان داده که بیشتر دوره ابتدایی تأکید روی امور حسی یا حواس باشد. آموزش بهتره، ولی هر دوره روند خاص خودش دارد. یا مثلن دبیرستان تأکید رو حافظه بهتره یا  روش تدریس در دانشگاه را روش بحث و گفتگو، روش دیالکتیکی را می‌پسندم یا در وبینارهای  آنلاین  روش بحث و گفت ‌و ‌گو و پرسش‌وپاسخ را ترجیح می‌دهم.

پورمنصف: چه چیزی سبب محبوبیت و موفقیت شما در بین دانشجویان شده است ؟

دکتر حبیبی:این سوال را شما دارید می‌پرسید؟

پورمنصف:بله ، من شاگردتان بودم.شما را همیشه استاد مهربان و متین یاد می‌کنم. کلاس فلسفه شما را هم مصداق این بیت از «محمود شبستری»می‌دانم:

جهان انسان شد و انسان جهانی /از این پاکیزه‌تر نبود بیانی

دکتر حبیبی: علت محبوبیت ایجاد محیط آرام در کلاس، احترام به دانشجو و انعطاف‌پذیری می‌باشد. نمی‌دانم بازم باید از دانشجویان بپرسید.

پورمنصف: از نظر شمایک مدرس خوب  چه ویژگی‌هایی دارد؟

دکتر حبیبی:من در کتاب روش‌های تدریس پیشرفته  هم اشاره کردم. یک مدرس خوب باید مشوق شاگردان باشد. احساسات طرف مقابل را بپذیرد و به اندیشه‌های شاگردان احترام بگذارد. سوال مطرح کند. فقط واقعیات و حقایق را به  شاگردان بگوید. شاگردان را راهنمایی و جهت حرکت آن‌ها را تعیین کند. بیشتر شنونده باشد. باید عالم و دانا باشد.  با صداقت و امانت دار باشد. مهربان، صمیمی و فروتن باشد. نظم و انضباط داشته باشد و گشاده‌رو و خوش‌خلق و شوخ‌طبع باشد. خوش‌بین، سخاوتمند، وفادار باشد. امیدوار، با نشاط، تمیز آراسته باشد و و و و موارد متعدد درنهایت این را می‌خواهم بگویم م که باید عاشق باشد.

پورمنصف:از شیوه‌های مدیریت کلاس درستان برایمان تعریف می کنید؟

دکتر حبیبی: مدیریت کلاسم به شکل احترام متقابل است. شاید اسمش را  دموکراسی  بگذارند. به این شکل هم احترام می‌گذارم. هم شاگردانم احترام می‌گذارند.  شکل دوجانبه است.

پورمنصف:با چهره‌ی آرامی که دارید، آیا عصبانی هم می شوید؟

دکتر حبیبی: بله عصبانی هم می‌شوم اما نه برای زیردستان بلکه برای زورگویان.

پورمنصف: و کلام آخر اگر جمله‌ی کوتاهی رو بخواهید به شنوندگان و من هدیه بدهید، آن جمله چیست؟

دکتر حبیبی: من خودم هر کاری انجام می‌دهم و می‌توانم موفق بشوم. شاید یک علت می‌دانم ،که مادر من همیشه برام دعا می‌کرد و همچنین می‌گفت: خدا بهت نظر کند. خدا بهت نگاه کند. حقیقتش عاقبت به خیری را برای شما آرزو می‌کنم.  و همان دعایی که  مادرم در حق من کرد را برای شما  می‌کنم.